U nang buồng trứng là gì?
U nang buồng trứng là tên thường gọi để chỉ một khối phát triển bất
thường trên buồng trứng. Khối này có thể là tổ chức (mô) mới khác với tổ
chức buồng trứng bình thường (tổ chức/mô tân sinh) hay là sự tích tụ
dịch tạo thành một nang trên buồng trứng. U nang buồng trứng có thể phát
triển từ các mô của buồng trứng hay từ mô của các cơ quan khác trong cơ
thể.
Khối u buồng trứng có mấy loại?
U nang buồng trứng được phân loại dựa theo 3 đặc tính:
• Theo tích chất khối u:
Khối u đặc hay u chứa dịch (dịch trong hoặc dịch nhày…). Siêu âm có thể cho biết được điều này.
• Theo kích thước hay hình dạng khối u:
Một khối u nhỏ thường gợi ý là do cơ năng (nghĩa là do thay đổi sinh lý
trong cơ thể) nên cơ thể sẽ tự điều chỉnh. U nang buồng trứng cơ năng
còn được gọi là nang cơ năng buồng trứng.
• Theo bản chất lành hay ác tính:
U ác tính ý chỉ ung thư buồng trứng, loại này có thể phát triển từ mô
buồng trứng hay do di căn từ các cơ quan khác trong ổ bụng (ung thư
buồng trứng do di căn). Tuy nhiên, thăm khám hay làm xét nghiệm không
thể xác định được khối u nào là lành tính hay ác tính. Tính chất lành/ác
chỉ có thể được nhận biết sau khi phẫu thuật và lấy khối u đem đi xét
nghiệm giải phẫu bệnh (dân gian hay gọi nôm na là “thử thịt”). Một khối u
phát triển nhanh, gây ảnh hưởng nhiều đối với sức khỏe có thể gợi ý đến
ung thư.
• Theo hình ảnh qua siêu âm
U nang buồng trứng có các phân loại từ I đến IV, dựa vào hình dạng và
tính chất khối u nhìn thấy qua siêu âm, với phân độ càng lớn càng nghĩ
nhiều đến một khối u ác tính.
U nang buồng trứng có diễn tiến như thế nào?
Các diễn tiến tự nhiên có thể xảy ra đối với một khối u nang buồng trứng là:
Khối u không gia tăng thêm kích thước: thường hiếm gặp.
Khối u biến mất: thường xảy ra đối với những khối u cơ năng sau theo dõi từ 2-3 tháng.
Khối u ngày càng to ra: bụng ngày càng to, có thể kèm thêm các biến
chứng do chèn ép như đau bụng dưới, bí tiểu, rối loạn đi tiêu, báng
bụng…
Khối u bị xoắn: khối u bị xoắn quanh cuống (giống như quả trên cành
nhưng cuống của khối u buồng trứng vốn là các mạch máu đến và đi từ
buồng trứng) làm cho tuần hoàn đến buồng trứng bị ngưng trệ, khối u ngày
càng to ra do ứ đọng máu bẩn trong khi máu đến nuôi bị thiếu dẫn đến
hoại tử hay vỡ ra. Xoắn hay vỡ là tình trạng cấp cứu cần phải được phẫu
thuật ngay.
Ngoài ra, không có hiện tượng một khối u nang buồng trứng để lâu ngày sẽ
trở thành ung thư buồng trứng mà chỉ có tình trạng ung thư buồng trứng
không được chẩn đoán và xử trí sớm để khối ung thư ngày càng phát triển
trầm trọng thêm.
U nang buồng trứng có những triệu chứng gì và chẩn đoán bằng cách nào?
Khi chưa có biến chứng, khối u nang buồng trứng thường có các triệu
chứng rất mơ hồ, đa số trường hợp chỉ phát hiện được khối u buồng trứng
một cách tình cờ khi siêu âm bụng kiểm tra hay khi khám phụ khoa định
kỳ.
Các triệu chứng có thể gặp:
Sờ thấy khối u trên bụng.
Đau bụng.
Rối loạn kinh nguyệt.
Rối loạn đi tiêu hay đi tiểu.
Các triệu chứng này có thể là triệu chứng của một bệnh lý khác như bệnh
phụ khoa (viêm nhiễm, u xơ tử cung) hoặc khối u của một bệnh lý khác ở
vùng bụng.
U nang buồng trứng có thể dẫn tới biến chứng xoắn u với các triệu chứng
như đau quặn bụng cấp tính, đau thành từng cơn, diễn tiến ngày càng dồn
dập và gia tăng về cường độ, thường kèm nôn ói, nhiều khi trầm trọng dẫn
đến mất nước và các chất điện giải hoặc dẫn tới suy thận.
Khám phụ khoa định kì có thể giúp phát hiện được khối u buồng trứng, kết
hợp với siêu âm bụng sẽ cho biết thêm tính chất khối u. Ngoài ra, có
thể làm thêm một số xét nghiệm máu để giúp định hướng tính chất lành hay
ác của khối u như xét nghiệm máu đo lượng chất Alpha Feto Protein (CA
125).
U nang buồng trứng có cần được điều trị không?
Nếu là khối u cơ năng thì nên chờ vài tháng để có chẩn đoán rõ ràng
trong khi một khối u thực thể (do bệnh lý) thì cần được xử trí sớm nhằm
xác định rõ tính chất lành hay ác, cũng như tránh các biến chứng có thể
xảy ra. Một khối u nếu để quá to sẽ gây khó khăn cho phẫu thuật, gây mất
nhiều máu và có nhiều nguy cơ tổn thương đến các cơ quan lân cận.
Phương pháp điều trị chủ yếu đối với U nang buồng trứng là phẫu thuật.
Có thể phẫu thuật qua nội soi ổ bụng hay mổ bụng hở tùy theo kích thước
và tính chất của khối u. Thuốc men chỉ được dùng trong một vài trường
hợp đặc biệt hoặc trong thời gian chờ đợi làm phẫu thuật đối với các
trường hợp đã có chỉ định mổ.
U nang buồng trứng có các dạng đặc biệt thường gặp nào?
• Nang lạc tuyến buồng trứng:
Hay gọi đúng hơn là lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng. Nội mạc tử cung
là lớp màng trong của tử cung, gồm 2 phần, phần nền hầu như không thay
đổi và phần tăng trưởng là phần sẽ thay đổi theo chu kỳ kinh nguyệt,
trong quá trình mang thai và khi sinh nở. Thông thường, theo chu kỳ kinh
nguyệt, phần tăng trưởng này sẽ phát triển ngày càng dày lên, tích tụ
nhiều chất dinh dưỡng nhằm tạo mọi điều kiện thuận lợi để trứng thụ tinh
sẽ đến làm tổ khi có thai. Gần hết chu kỳ kinh, do thay đổi nội tiết tố
sinh dục nữ, lớp tăng trưởng này sẽ bong ra và tạo ra hiện tượng hành
kinh, sau đó, phần này lại tiếp tục tăng trưởng vào chu kỳ kinh sau và
cứ thế duy trì suốt giai đoạn tuổi sinh sản.
Trong bệnh lý lạc nội mạc tử cung, nội mạc tử cung sẽ hiện diện ở nhiều
nơi khác ngoài lòng tử cung như trong ổ bụng, tại vòi trứng, tại buồng
trứng, hoặc bám trên thành ruột v.v… Mặc dù nằm lạc chỗ nhưng các phần
nội mạc này vẫn bị ảnh hưởng bởi nội tiết tố sinh dục nên vẫn phát triển
dày lên, cương tụ rồi bong ra và gây xuất tiết vào ngày hành kinh. Tuy
nhiên, dịch xuất tiết và xuất huyết từ đám nội mạc này sẽ không được
tống ra ngoài như máu kinh mà bị tích tụ lại tại chỗ và ngày càng nhiều
lên. Khối lạc chỗ sẽ ngày càng to ra và tạo thành các khối nang chứa
dịch, máu và nội mạc tử cung. Nguyên nhân của bệnh cho tới nay vẫn còn
chưa rõ ràng, được giải thích là do nội mạc tử cung khi sinh ra đã có
mặt ở các vị trí bất thường, hoặc do hiện tượng nội mạc bong ra khi hành
kinh đã đi ngược dòng từ lòng tử cung trở ngược ra vòi trứng và có mặt
tại các nơi khác trong ổ bụng.
Triệu chứng của tình trạng này là xuất hiện cơn đau bụng kinh ngày càng
gia tăng kèm một khối u vùng bụng ngày càng to ra. Điều trị thuốc được
ưu tiên chỉ định khi khối u còn nhỏ hoặc trước và sau khi phẫu thuật
nhằm tiêu diệt triệt để các khối lạc chỗ. Tuy nhiên, bệnh rất thường hay
tái phát.
• U bì buồng trứng:
Đa số là u lành. Tổ chức u là tổ chức phát triển từ mô thượng bì trong
thời phôi thai. Khi phẫu thuật sẽ thấy bên trong khối u có chất bã đậu
vàng, nhiều lông tóc, xương, răng…
• Ung thư buồng trứng:
Ung thư buồng trứng cũng được xếp vào trong các dạng đặc biệt của u nang
vì tính chất ung thư chỉ biết được sau khi phẫu thuật, còn trước đó,
khi thăm khám vẫn chẩn đoán là u nang. Ung thư buồng trứng có thể phát
triển trên mọi độ tuổi và thường được phát hiện trễ do triệu chứng của
khối u buồng trứng thường rất mơ hồ. Hơn nữa, vị trí của buồng trứng
tiếp xúc nhiều với ổ bụng, do đó thường có di căn xa từ rất sớm. Điều
trị ung thư buồng trứng gồm phẫu thuật và hóa trị bổ sung sau đó. Tùy
theo mức độ bệnh, có khi đòi hỏi phẫu thuật lấy hết cả 2 buồng trứng và
cả tử cung, dù tuổi đời bệnh nhân còn rất trẻ.
Kết luận
U nang buồng trứng là một bệnh hay gặp của phụ nữ. Có thể đây chỉ là
khối u cơ năng do hoạt động nội tiết của cơ thể hoặc cũng có thể đây là
khối ung thư cần được phát hiện sớm và xử trí kịp thời nhằm bảo toàn
mạng sống và duy trì chức năng cho người phụ nữ. Việc khám phụ khoa định
kỳ sẽ giúp phát hiện sớm bệnh. Những trường hợp phụ nữ độc thân, ngại
thăm khám phụ khoa, có thể dùng siêu âm bụng để thay thế như một phương
tiện tìm bệnh. Cuối cùng, khi phát hiện u nang buồng trứng, nên được
điều trị sớm để tránh trường hợp bỏ sót ung thư buồng trứng – một trong
những nguy cơ gây tử vong cao cho người phụ nữ.